Üç-altı yaş çocuklarına yönelik öykülerin sosyal beceriler açısından incelenmesi
Anahtar Kelimeler:
Okul öncesi dönem, Çocuk yazını, Öykü, Sosyal beceriler.Özet
Bu çalışma, üç-altı yaş çocuklarına yönelik öykülerin sosyal beceriler açısından incelenmesi amacıyla yürütülmüştür. Nitel araştırma türündeki bu çalışmada, durum çalışması deseni kullanılmıştır. Çalışma amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme yöntemi doğrultusunda ulaşılan farklı yayınevleri tarafından yayınlanmış okul öncesi dönem çocuklarına yönelik olan öyküler üzerinde yürütülmüştür. Çalışma grubunu, 2009-2019 yılları arasında yayınlanmış üç-altı yaş çocuklarına yönelik toplamda 60 öykü kitabı oluşturmaktadır. Çalışma verilerinin toplanmasında, doküman incelemesi yöntemine ve elde edilen verilerin analizinde, içerik analizine başvurulmuştur. Çalışma sonucunda, ele alınan öykülerde daha çok olumlu yönde desteklenecek şekilde sosyal becerilerin yer aldığı ve ağırlıklı olarak hatasını kabul etme ile teşekkür etme, akabinde yardım etme ile duygu ve düşüncelerini ifade etme ve beraberinde özür dileme ve birlikte oynama gibi sosyal becerilerin öne çıkarıldığı görülmüştür. Öykülerin % 13.33’ünde bir şekilde sosyal becerileri olumsuz yönde etkileyebilecek birkaç unsurun yer aldığı da saptanmıştır. Öykülerde işlenen sosyal becerilerin çoğunlukla “iletişim” boyutu ve akabinde “prososyal davranışlar” boyutu altında yer alan sosyal beceriler olduğu görülürken, nadiren de “kendini kontrol” boyutundan sosyal beceriler olduğu saptanmıştır. Okul öncesi dönem çocuklarına yönelik öykülerin bağımsız davranma, kendine güvenme, cesur olma, liderlik gösterme, hakkını savunma, korku/kaygı verici durumlarla baş etme ve öfkesini kontrol etme gibi sosyal beceriler açısından daha zengin hale getirilmesi ve öykülerin sosyal beceriler açısından sahip olduğu unsurların hedef kitle için öykü seçim kriterleri arasında dikkate alınması gerekmektedir.Referanslar
Akıncı, Ş. (2015). Resimli çocuk kitaplarında yer alan mizahi unsurların incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Aksoy, P. (2014). Hikâye anlatma temelli ve oyun temelli sosyal beceri eğitiminin anasınıfına devam eden çocukların sosyal becerilerine etkisinin incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Akyol, T. (2012). Resimli çocuk kitaplarında yer alan değerlerin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Alptekin, Z. D. (2018). 3-6 yaş grubu çocuklara yönelik yayımlanan resimli hikâye kitaplarının temel fen kavramları açısından incelenmesi. Uluslararası Çocuk Edebiyatı ve Eğitim Araştırmaları Dergisi, 2(1), 76-86.
Angın, E. ve Soydan, S. (2017). Okul öncesi öğretmenlerinin tercih ettikleri hikaye kitaplarında yer verilen kavram ve becerilerin analizi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 6(3), 99-112.
Barry, L. M. and Burlew, S. B. (2004). Using social stories to teach choice and play skills to children with autism. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 19(1), 45-51.
Baş, N. (2011). Hikâye temelli eğitim programının 60-72 aylık çocukların sorumluluk ve işbirliği becerilerinin gelişimine etkisinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Bencik Kangal, S., Karaaslan, A., ve Arslan, S. (2018). Okul öncesi dönem resimli çocuk kitaplarında yer alan baba figürünün incelenmesi. Uluslararası Çocuk Edebiyatı ve Eğitim Araştırmaları Dergisi, 2(2), 18-31.
Bildirici, Z. ve Bulut Pedük, Ş. (2017). Değer eğitimi konusunda anaokullarının sınıf kitaplıklarında bulunan hikaye kitaplarının incelenmesi. Social Sciences Studies Journal, 3(12), 2225-2236.
Büyükalan, F. S. ve Harmankaya, T. (2019). Ödüllü resimli çocuk kitaplarında çocuk haklarının incelenmesi. Millî Eğitim, 48(1), 769-791.
Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2018). Bilimsel araştırma yöntemleri (25. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
Çeçen, M. A. ve Aydemir, F. (2011). Okul öncesi hikâye kitaplarının okunabilirlik açısından incelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 185-194.
Cengiz, Ş. ve Duran, E. (2017). Okul öncesi dönemine ait hikâye ve masallardaki değerlerin incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 191(42), 205-233.
Crozier, S. and Tincani, M. (2007). Effects of social stories on prosocial behavior of preschool children with autism spectrum disorders. Journal Autism Development Disorder, 37(3), 1803-1814.
Dağlıoğlu, H. E. ve Çamlıbel Çakmak, Ö. (2009). Okul öncesi çocuklarına yönelik yayınlanan hikâye kitaplarının şiddet ve korku öğeleri açısından incelenmesi. Türk Kütüphaneciliği, 23(3), 510-534.
Delano, M. and Snell, M. E. (2006). The effects of social stories on the social engagement of children with autism. Journal of Positive Behavior Interventions, 8(1), 29-42.
Dilek, A. (2017). Resimli hikaye kitaplarında yer alan oyuncakların incelenmesi. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, 1(1), 81-93.
Dilidüzgün, S. (2004). Okulöncesi çocuk anlatıları. Z. Güneş (Ed.), Çocuk edebiyatı içinde (s.57-76). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1420.
Dirican, R. ve Dağlıoğlu, E. (2014). 3-6 yaş grubu çocuklarına yönelik yayımlanan resimli hikaye kitaplarının bazı temel değerler açısından incelenmesi. Cumhuriyet International Journal of Education-CIJE, 3(2), 44-69.
Downs, A. and Smith, T. (2004). Emotional understanding, cooperation, and social behavior in high-functioning children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 34(6), 625-235.
Elliott, S. N., Gresham, F. M., Frank, J. L., and Beddow, P. A. (2008). Intervention validity of social behavior rating scales: Features of assessments that link results to treatment plans. Assessment for Effective Intervention, 34(1), 15-24.
Esteban, M., Sidera, F., Serrano, J., Amado, A., and Rostan, C. 2010. Improving social understanding of preschool children: Evaluation of a training program. Electronic Journal of Research Educational Psychology, 8(2), 841-860.
Fırat, H., Güleç, H., ve Şahin, Ç. (2013). Okul öncesi dönem çocuklarına yönelik hazırlanan masal ve öykü kitaplarının korku ve şiddet öğeleri açısından incelenmesi. The Journal of Academic Social Science Studies-International Journal of Social Science, 6(5), 217-241.
Fraenkel, J. R., Wallen, N. E. and Hyun, H. H. (2012). How to design and evaluate research in education (8th edition). New York: McGraw-Hill Publications.
Gresham, F. M. and Elliott, S. N. (1990). Social skills rating system. Circle Pines, MN: American Guidance Service.
Güzelyurt, T. ve Özkan, Ö. (2019). Okul öncesi dönemde çevre eğitimi: Çocuk kitaplarına yönelik bir inceleme. İlköğretim Online, 18(1), 20-30.
Ivey, M. L., Heflin, L. J., and Alberto, P. (2004). The use of social stories to promote independent behaviors in novel events for children with PDD-NOS. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 19(3), 164-176.
Justice, L. M., and Kaderavek, J. (2002). Using shared storybook reading to promote emergent literacy. Teaching Exceptional Children, 34(4), 8-13.
Kaya Bağdaş, Ç. ve Demir, E. (2016). Okul öncesi öğretmenlerinin hikâye ve hikâye kitapları hakkındaki görüşlerinin incelenmesi (Erzincan örneklemi). Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ERZSOSDE) ÖS-III, 219-230.
Koegel, L. K., Koegel, R. L., Hurley, C., and Frea, W. D. (1992). Improving social skills and disruptive behavior in children with autism through self-management. Journal of Applied Behavior Analysis, 25(2), 341-353.
Korkmaz, A., Koyuncu Şahin, M., ve Gönen, M. S. (2018). Türkçe ve Türkçe’ye çevrilmiş okul öncesi dönem resimli öykü kitaplarında yaşlılık kavramının incelenmesi. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(15), 125-140.
Körükçü, Ö., Acun Kapıkıran, N., ve Aral, N. (2016). Resimli çocuk kitaplarında Schwartz’ın modeline göre değerlerin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(38), 133-151.
Kucirkova, N. (2019). How could children’s storybooks promote empathy? A conceptual framework based on developmental psychology and literary theory. Frontiers in Psychology, 10(121), 1-15.
Kuoch, H. and Mirenda, P. (2003). Social story interventions for young children with autism spectrum disorders. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 18(4), 219-227.
Lorimer, P. L., Simpson, R. L., Myles, B. S. and Ganz, J. B. (2002). The use of social stories as a preventative behavioral intervention in a home setting with a child with autism. Journal of Positive Behavior Interventions, 4(1), 53-60.
Mendoza, J. and Reese, D. (2001). Examining multicultural picture books for the early childhood classroom: Possibilities and pitfalls. Early Childhood Research & Practice, 3(2), 1-38.
Meyer, L. A., Wardrop, J. L., Stahl, S. A., and Robert L. L. (1994). Effects of reading storybooks aloud to children. The Journal of Educational Research, 88(2), 69-85.
Michelson, L., Sugai, D. P., Wood, R. P., and Kazdin, A. E. (1983). Social skills assessment and training with children: An empirically based handbook. New York: Plenum Press.
Miles, M. B. and Huberman, A. M. (1994). An expanded sourcebook: Qualitative data analysis. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
Oruç, C. (2010). Okul öncesi dönem çocuğunda ahlaki değerler eğitimi. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi, 1(2), 37-60.
Özdemir, S. (2008). The effectiveness of social stories on decreasing disruptive behaviors of children with autism: Three case studies. Journal of Autism and Developmental Disorders, 38(9) 1689- 1696.
Öztürk, M. ve Giren, S. (2016). Okul öncesi dönemdeki çocuklar için hazırlanan hikâye kitaplarındaki korku ve şiddet öğelerinin incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(4), 2095-2108.
Rogers, S. J. (2000). Interventions that facilitate socialization in children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 30(5),
-409.
Sever, S. (2003). Çocuk ve edebiyat (1. baskı). Ankara: Kök Yayıncılık.
Sonnenschein, S. and Munsterman, K. (2002). The influence of home - based reading interactions on 5-year-olds reading motivations and early literacy development. Early Childhood Research Quarterly, 17(3), 318-337.
Stanley, M. (2009). Çocuk ve beceri. İstanbul: Ekinoks Yayıncılık.
Tosunoğlu, M. ve Kayadibi, N. (2006). Türkiye’de 2000-2005 yıllarında devlet tarafından yayımlanmış çocuk kitaplarının biçim ve içerik analizi. II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu (Gelişmeler, sorunlar ve çözüm önerileri), (Yay. Haz. S. Sever), (ss. 339-347). Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayını.
Turan, F. ve Ulutaş, İ. (2016). Okul öncesi eğitim kurumlarındaki resimli öykü kitaplarının özellikleri ile öğretmenlerin bu kitapları kullanma durumlarının incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Araştırmaları Dergisi, 2(1), 21-45.
Turan, F., Gönen, M., ve Aydos, E. H. (2017). Okul öncesi öğretmen adaylarının resimli öykü kitaplarını seçme konusunda yeterlik düzeyleri ve kendi yeterliklerine ilişkin algılarının incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 400-422.
Whitehead, J. (2007). Telling it like it is: Developing social stories for children in mainstream primary school. Postoral Care in Education, 25(4), 35-41.
Yekeler, A. D. ve Cengiz, Ö. (2018). Okul öncesi dönem çocuklarının sözsüz kitap anlatımlarında hikâye elementlerinin incelenmesi. Turkish Studies- Educational Sciences, 13(19), 1935-1952.
Yıldırım, A. ve Şimşek H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemler (6. baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Yıldız, C., Yazıcı, D. N., ve Durmuşoğlu, M. C. (2016). 2010-2015 yılları arasında yayımlanmış resimli çocuk kitaplarının resimleme özelliklerinin incelenmesi. Uluslararası Erken Çocukluk Eğitimi Çalışmaları Dergisi, 1(1), 43-55.
Yurtseven, L. ve Kurt, G. (2013). Okul öncesi eğitimin ve annelerin hikâye kitabı okumasının çocukların sosyal beceri gelişimi ile ilişkisi. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 37(2), 99-119.
